Rękopisy

Zbiór rękopisów Książnicy Pomorskiej składa się z blisko pięciu tysięcy jednostek inwentarzowych, których chronologia obejmuje okres od późnego średniowiecza do czasów najnowszych.

 

Kolekcja kodeksów średniowiecznych obejmuje 16 manuskryptów z XIV–XV wieku, w tym trzy zabytki pergaminowe. Większość z nich pochodzi z biblioteki katedralnej w Kamieniu Pomorskim, trzy – z biblioteki kościoła Mariackiego w Stargardzie, zaś jeden – ze Zbiorczej Biblioteki Kościelnej (Gesammt-Kirchen-Bibliothek) w Szczecinie.  W przeważającej mierze zbiór ten tworzą dzieła o treści teologicznej i prawniczej; wszystkie zostały napisane w języku łacińskim. Manuskrypty rejestruje katalog elektroniczny Książnicy oraz baza Manuscripta.pl, a ich odwzorowania cyfrowe dostępne są w Zachodniopomorskiej Bibliotece Cyfrowej Pomerania.

Grupę około pięciuset jednostek inwentarzowych stanowią rękopisy nowożytne i współczesne, należące uprzednio do bibliotek i innych instytucji działających w Szczecinie przed 1945 rokiem, takich jak Biblioteka Miejska (Stadtbibliothek), Biblioteka Gimnazjum Mariackiego (Marienstiftsgymnasium), Muzeum Pomorskie (Pommersches Museum), Towarzystwo Historii i Starożytności Pomorza (Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde). Dominują pośród nich manuskrypty spisane w językach niemieckim i łacińskim. W kolekcji tej znajdują się różnorodne dokumenty nierzadko stanowiące bezcenne źródła do dziejów Pomorza w XVI–XIX wieku, takie jak metryki studenckie Pedagogium Książęcego i gimnazjów szczecińskich z lat 1576–1805 (zob. Album Studiosorum Pedagogium Książęcego), księgi celne Szczecina z końca XVI wieku (np. Zollgeldt 1583), Psalmodia Pomorska z 1597 roku, akta z procesów o czary toczonych na przełomie XVI/XVII wieku (np. Acta Inquisitionalia 1586), katalogi bibliotek szkolnych i kościelnych z XVIII–XX wieku (np. Catalogus Bibliothecae Nicolaithanae) czy fragmenty korespondencji i archiwów twórczych wybitnych przedstawicieli elit intelektualnych i artystycznych tego regionu z XIX–XX wieku (m.in. Carl Loewe, Franz Kugler, Hermann Grassmann, Carl Ludwig Schleich, Carl August Dohrn, Heinrich Dohrn, Konrad Zitelmann, Otto von Gierke).

Do innych ciekawych dokumentów należy zaliczyć dziennik pokładowy okrętu Vergüldte Fortuna z rejsu do Indii Wschodnich w 1672 roku, itinerarium anonimowego kołobrzeżanina podróżującego przez Niemcy, Niderlandy i Wyspy Brytyjskie pod koniec XVII wieku, opis uczonej podróży Gottlieba Stollego z początków XVIII wieku, odpis niewydanej dotychczas drukiem kroniki Litwy i Inflant Gustava von Lodego z 1677 roku, sztambuchy Georga Lebrechta Böttichera i Luisy von Wedel z końca XVIII wieku oraz wiele innych dzieł o charakterze literackim, filozoficznym, teologicznym lub prawniczym. Sporą część kolekcji stanowią ponadto rozmaite rękopisy związane z dydaktyką XVII–XX wieku – są pośród nich archiwa pedagogów (m.in. Gotthilfa Samuela Falbego, rektora Collegium Groeningianum w Stargardzie w latach 1798–1843), wypracowania studenckie, bruliony mów okolicznościowych, pomoce naukowe, syntezy różnych zagadnień z zakresu prawa, medycyny, teologii i historii czy zapiski z zajęć uniwersyteckich (w tym notatki Ferdinanda Müllera z wykładów Hegla na Uniwersytecie Berlińskim w roku akademickim 1829/30).

Wśród nabytków powojennych dominują regionalia – archiwa twórcze szczecińskich pisarzy (m.in. Eliasz Rajzman, Maria Boniecka, Zbigniew Belina Brzozowski, Józef Bursewicz, Eugeniusz Andrzej Daszkowski, Jadwiga Dąbrowska-Lewińska, Tadeusz Zwilnian Grabowski, Ireneusz Gwidon Kamiński, Zbigniew Kosiorowski, Marian Kowalski, Joanna Kulmowa, Ryszard Liskowacki, Walerian Lachnitt, Adolf Momot, Katarzyna Suchodolska, Stanisław Telega) i artystów (Stanisława Klimkowska-Bieńkowska, Eugeniusz Macijewicz, Łukasz Niewisiewicz). Cenne są także dokumenty z archiwum pierwszego wojewody szczecińskiego Leonarda Borkowicza oraz papiery rektora Akademii Handlowej w Szczecinie profesora Leona Babińskiego.

Bardzo ciekawa jest kolekcja pism i listów. Są w niej między innymi: pismo z kancelarii Zygmunta III Wazy z 1604 roku, list królewicza Jakuba Sobieskiego, list Stanisława Augusta Poniatowskiego, Tadeusza Kościuszki.

Na szczególną uwagę zasługują archiwalia związane z twórczością pisarzy grupy literackiej „Kwadryga” (Stefan Flukowski, Konstanty Ildefons Gałczyński, Stanisław Maria Saliński, Władysław Sebyła, Stanisław Ryszard Dobrowolski, Elżbieta Szemplińska-Sobolewska i Nina Rydzewska). W zbiorach Książnicy znajduje się również bogate archiwum Marii Kureckiej i Witolda Wirpszy oraz Xawerego Dunikowskiego.

Interesującą grupę dokumentów stanowią pozyskane po 1945 roku fragmenty korespondencji różnych osób, w tym wybitnych literatów (m.in. Ignacy Krasicki, Józef Ignacy Kraszewski, Maria Konopnicka, Maria Rodziewiczówna, Jan Brzechwa, Maria Dąbrowska, Jerzy Giedroyc, Ryszard Krynicki, Stanisław Lem, Teodor Parnicki i Edward Stachura). Najcenniejsze cymelium stanowi zespół listów Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacego) do żony Jadwigi z lat 1923–1939 oraz inne unikatowe witkacjana pochodzące z archiwum Jadwigi Witkiewiczowej. W zbiorach znajdują się też pisane przez różne osoby listy z oflagów, obozów koncentracyjnych i z zesłania na Syberię.

Duże zespoły rękopisów pochodzą ze spuścizn Edmunda Męclewskiego, profesora Kazimierza Studentowicza i Stanisława Strumpha-Wojtkiewicza. Cennym nabytkiem są autografy dwóch powieści Teodora Parnickiego, osobiste pamiątki, fotografie i dokumenty Andrzeja Kuśniewicza, rękopisy Marty Tomaszewskiej, a także archiwum szczecińskiego Wydawnictwa „Glob”. W roku 2000 będący z wizytą w Książnicy Pomorskiej Dalajlama Tenzin Gjaco podarował bibliotece XVII-wieczny rękopis Diamentowej Sutry.

W zasobach rękopisów Książnicy Pomorskiej znalazł swe miejsce plon konkursu pamiętnikarskiego „Dzieje Szczecińskich Rodzin w XX wieku”, przeprowadzanego w latach 1969–2014 przez Szczecińskie Towarzystwo Kultury. Nadesłane na konkurs prace są cennym i często wykorzystywanym źródłem wiedzy na temat historii regionu po 1945 roku. Ciekawą grupą rękopisów są spuścizny rodzinne (m.in. Czetwertyńskich, Kaszyńskich z Grodna, Kratterów i Sawczyńskich ze Lwowa, Gilnreinerów i Leżeńskich z Galicji) oraz liczne archiwalia i obiekty muzealne związane z przesiedlaniem ludności zamieszkującej dawne Kresy Wschodnie. Jedyną w swoim rodzaju kolekcję stanowią materiały związane z polonią osiadłą w chińskim mieście Harbin, leżącym na trasie budowy kolei wschodniosyberyjskiej. Zgromadzono w niej niezwykłe fotografie i dokumenty obrazujące życie kulturalne i religijne Polaków w Mandżurii w pierwszej połowie XX wieku.

 Wykaz wybranych publikacji o zbiorach

 Informacje o zbiorach:

telefon: 91-48-19-175, 91-48-19-176

e-mail: rekopisy@ksiaznica.szczecin.pl