Rękopisy

Zbiór rękopisów Książnicy Pomorskiej składa się z blisko pięciu tysięcy jednostek inwentarzowych, których chronologia obejmuje okres od późnego średniowiecza do czasów najnowszych.

 

Grupę około pięciuset jednostek inwentarzowych stanowią rękopisy nowożytne i współczesne (XVI–XX w.), należące uprzednio do bibliotek i innych instytucji działających w Szczecinie przed 1945 rokiem, takich jak: Biblioteka Miejska (Stadtbibliothek), Biblioteka Gimnazjum Mariackiego (Marienstiftsgymnasium), Muzeum Pomorskie (Pommersches Museum), Towarzystwo Historii i Starożytności Pomorza (Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde). Dominują pośród nich manuskrypty spisane w językach niemieckim i łacińskim. W kolekcji tej znajdują się różnorodne dokumenty nierzadko stanowiące bezcenne źródła do dziejów Pomorza w XVI–XIX wieku, takie jak metryki studenckie Pedagogium Książęcego i gimnazjów szczecińskich z lat 1576–1805 (zob. Album Studiosorum Pedagogium Książęcego), księgi celne Szczecina z 1583 i 1593 roku, Psalmodia Pomorska z 1597 roku, akta z procesów o czary toczonych na przełomie XVI/XVII wieku, katalogi bibliotek szkolnych i kościelnych z XVIII–XX wieku czy fragmenty korespondencji i archiwów twórczych wybitnych przedstawicieli elit intelektualnych i artystycznych tego regionu z XIX–XX wieku (m.in. Carl Loewe, Franz Kugler, Hermann Grassmann, Carl Ludwig Schleich, Carl August Dohrn, Heinrich Dohrn, Konrad Zitelmann, Otto von Gierke).

Do innych ciekawych dokumentów należy zaliczyć dziennik pokładowy okrętu Vergüldte Fortuna z rejsu do Indii Wschodnich w 1672 roku, itinerarium anonimowego kołobrzeżanina podróżującego przez Niemcy, Niderlandy i Wyspy Brytyjskie pod koniec XVII wieku, opis uczonej podróży wybitnego erudyty Gottlieba Stollego z początków XVIII wieku, kopię niewydanej dotychczas drukiem kroniki Litwy i Inflant Gustava von Lodego z 1677 roku, sztambuchy Georga Lebrechta Böttichera i Luisy von Wedel z końca XVIII wieku oraz wiele innych dzieł o charakterze literackim, filozoficznym, religijnym lub prawniczym. Ponadto sporą część kolekcji stanowią rozmaite rękopisy związane z dydaktyką XVII–XX wieku – są pośród nich archiwa pedagogów (m.in. Gotthilfa Samuela Falbego, rektora Collegium Groeningianum w Stargardzie w latach 1798–1843), wypracowania studenckie, bruliony mów okolicznościowych, pomoce naukowe, syntezy różnych zagadnień z zakresu prawa, medycyny, teologii i historii czy zapiski z zajęć uniwersyteckich (w tym notatki Ferdinanda Müllera z wykładów Hegla na Uniwersytecie Berlińskim w roku akademickim 1829/30)

Wśród nabytków powojennych najliczniejsze są regionalia – archiwa twórcze pisarzy szczecińskich: Marii Bonieckiej, Zbigniewa Beliny Brzozowskiego, Józefa Bursewicza, Eugeniusza Andrzeja Daszkowskiego, Jadwigi Dąbrowskiej-Lewińskiej, Tadeusza Zwilniana Grabowskiego, Ireneusza Gwidona Kamińskiego, Zbigniewa Kosiorowskiego, Mariana Kowalskiego, Joanny Kulmowej, Ryszarda Liskowackiego, Waleriana Lachnitta, Adolfa Momota, Katarzyny Suchodolskiej, Stanisława Telegi, obszerne archiwum Marii Kureckiej i Witolda Wirpszy oraz piszącego w jidisz znakomitego poety żydowskiego Eliasza Rajzmana. Ponadto są tu archiwa znaczących malarzy szczecińskich: Stanisławy Klimkowskiej-Bieńkowskiej, Eugeniusza Macijewicza i Łukasza Niewisiewicza. Pozyskano cenne dokumenty z archiwum Leonarda Borkowicza, pierwszego wojewody szczecińskiego, Jerzego Kuczyńskiego byłego wojewody szczecińskiego oraz archiwalia profesora Leona Babińskiego, rektora Akademii Handlowej w Szczecinie.

Bardzo ciekawa jest kolekcja pism i listów. Są w niej między innymi: pismo z kancelarii Zygmunta III Wazy z 1604 roku, list królewicza Jakuba Sobieskiego, list Stanisława Augusta Poniatowskiego, Ignacego Krasickiego, Tadeusza Kościuszki, Józefa Ignacego Kraszewskiego, listy Marii Konopnickiej i kartka Marii Rodziewiczówny.

Cymelium współczesne stanowi zespół listów Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacego) do żony Jadwigi z  lat 1923-1939 oraz inne unikatowe witkacjana, zachowane w archiwum Jadwigi Witkiewiczowej. Wśród korespondencji są listy Jana Brzechwy, Marii Dąbrowskiej, Jerzego Giedroycia, Ryszarda Krynickiego, Stanisława Lema, Teodora Parnickiego i Edwarda Stachury. Pozyskano listy z oflagów, obozów koncentracyjnych i z zesłania na Syberię. Bogate archiwum artysty rzeźbiarza Xawerego Dunikowskiego, zgromadziła Maria Flukowska i w swej donacji przekazała Książnicy Pomorskiej.

Duże zespoły rękopisów pochodzą ze spuścizn Edmunda Męclewskiego, profesora Kazimierza Studentowicza i Stanisława Strumpha-Wojtkiewicza. Cennym nabytkiem są autografy dwóch powieści Teodora Parnickiego, a także osobiste pamiątki, fotografie i dokumenty Andrzeja Kuśniewicza i rękopisy Marty Tomaszewskiej. Pozyskano cząstkowe archiwa polskich działaczy i twórców emigracyjnych, np. Anny Frajlich-Zając, Marii Tutkowskiej (bibliotekarki i publicystki z Kanady) oraz Marii Tatarczuch, polskiej rzeźbiarki ze Szwecji. W latach 90. minionego wieku wpłynęło archiwum szczecińskiego Wydawnictwa „Glob”, Tora z XIX w. (na zwoju pergaminowym liczącym 38 m), rękopis z Tajlandii na paskach z liści palmowych, a w roku 2000, będący z wizytą w bibliotece Dalajlama podarował XVII wieczny rękopis Diamentowej  Sutry. Plon konkursu pamiętnikarskiego „Dzieje Szczecińskich Rodzin w XX wieku” przeprowadzanego od 1969 do 2005 r. przez Szczecińskie Towarzystwo Kultury znalazł swe miejsce w zasobach rękopisów. Nadesłane na konkurs prace, są cennym i często wykorzystywanym źródłem wiedzy dla czytelników, zainteresowanych powstałą po 1945 roku historią regionu. Ciekawą grupą rękopisów są także tzw. sekretne archiwa rodzinne (listy, dokumenty, fotografie rodzin związanych z Pomorzem Zachodnim), m. in. Czetwertyńskich, Kaszyńskich z Grodna, Kratterów i Sawczyńskich ze Lwowa, Gilnreinerów i Leżeńskich z Galicji – towarzyszą im unikatowe dokumenty, listy i fotografie w pięknie zdobionych albumach. Są również w zbiorach liczne archiwalia i obiekty muzealne, związane z przesiedlaniem ludności zamieszkującej  polskie Kresy Wschodnie. Jedyną w swoim rodzaju kolekcję stanowią materiały związane z polonią, osiadłą w chińskim mieście Harbin, leżącym na trasie budowy kolei wschodniosyberyjskiej. Zgromadzono tu niezwykłe fotografie i oryginalne dokumenty, obrazujące życie kulturalne i religijne Polaków w Mandżurii od lat 20. do lat 50. XX wieku. Te cenne zbiory przekazali bibliotece członkowie szczecińskiego Klubu Harbińczyków, którzy po ewakuacji z Harbina osiedli na stałe w Szczecinie.

W zbiorach znajdują się ponadto spuścizny pisarzy  grupy literackiej „Kwadryga”, m.in. Stefana Flukowskiego, Konstantego, Ildefonsa Gałczyńskiego, Stanisława Marii Salińskiego, Władysława Sebyły, Stanisława Ryszarda Dobrowolskiego, Elżbiety Szemplińskiej-Sobolewskiej i Niny Rydzewskiej, mieszkającej po wojnie w Szczecinie.

Wykaz wybranych publikacji o zbiorach

Informacje o zbiorach:
telefon: 91-48-19-175
e-mail: rekopisy@ksiaznica.szczecin.pl