Czym jest i co zapewnia ZSIReNa
Koncepcja i główne ustalenia
Zachodniopomorskiego Porozumienia Bibliotek
dla
Zachodniopomorskiego Systemu Informacji Regionalnej i Naukowej
Biblioteki naukowe oraz publiczne Szczecina i regionu, chcąc zapewnić odpowiedni standard świadczonych usług bibliotecznych oferują czytelnikom bogaty i różnorodny zasób elektronicznej informacji. Każda z bibliotek udostępnia za pośrednictwem Internetu katalogi zbiorów bibliotecznych, różnego typu bibliografie, kartoteki, własne oraz zakupione (licencjonowane) bazy danych, elektroniczne czasopisma i książki. Różnorodność i liczba tych zasobów jest tak duża, że nie ułatwia czytelnikowi szybkiego dotarcia do poszukiwanej informacji, źródła lub lokalizacji poszukiwanych publikacji. Zmuszony on jest do przeszukiwania wielu katalogów i baz danych nawet w obrębie jednej Biblioteki. Należy więc korzystając z nowych technologii uprościć dostęp do tych zasobów.
Drugim ważnym aspektem w działalności bibliotek, który wymaga szybkich decyzji jest fakt, że posiadane i przechowywane w naszych bibliotekach cenne zbiory historyczne, ze względu na jakość papieru, na którym zostały wydrukowane, podlegają nieustannej degradacji. Ich stan często uniemożliwia powszechne udostępnianie. W związku z tym dostęp do tych materiałów jest najczęściej bardzo ograniczony. Dokumety te stanowią ogromną wartość historyczną zarówno dla naukowców, badaczy jak i czytelników interesujących się historią. Należy więc podjąć szybkie działania, które zapewnią ochronę tym zbiorom oraz zwiększą ich dostępność dla poszukujących informacji.
W dobie rozwoju społeczeństwa informacyjnego obserwujemy gwałtowny wzrost zapotrzebowania na szybką i rzetelną informację oraz dostęp do źródeł historycznych, do których czytelnik chce mieć jednak szybki dostęp za pośrednictwem Internetu. Co raz częściej więc mamy do czynienia z czytelnikiem wirtualnym i jego potrzebami. Aby sprostać tym oczekiwaniom, zarówno obecnym jak i przyszłym, Zachodniopomorskie Porozumienie Bibliotek podjęło inicjatywę budowy ZSIReNa - Zachodniopomorskiego Systemu Informacji Regionalnej i Naukowej. Budowa tego systemu zapewni realizuję głównych celów ZPB, którymi są:
- ułatwienie dostępu do zbiorów stanowiących dziedzictwo kulturowe oraz dorobek naukowy regionu, poprzez digitalizację, która zapewni również jego popularyzację, długookresową archiwizację oraz zachowanie dla przyszłych pokoleń,
- podnoszenie standardu świadczonych usług bibliotecznych, zapewniających czytelnikom łatwy dostęp do informacji o elektronicznych zasobach informacyjnych bibliotek Szczecina i regionu, za pośrednictwem jednego interfejsu wyszukiwawczego ( w myśl zasady: jedno wyszukiwanie, wiele odpowiedzi).
Realizację pierwszego celu zapewnia utworzenie centralnej, wspólnej dla wszystkich bibliotek naukowych, publicznych i innych instytucji kultury województwa zachodniopomorskiego, biblioteki cyfrowej -
Zachodniopomorskiej Biblioteki Cyfrowej „Pomerania”.
1. Budowa jednej, wspólnej bazy danych zapewni:
- scalenie wszystkich dokumentów stanowiących dziedzictwo kulturowe oraz dorobek naukowy regionu, które są w posiadaniu zachodniopomorskich bibliotek i innych instytucji,
- kompletowanie kolekcji, tomów, roczników i numerów poszczególnych tytułów czasopism - na poziomie ZBC, w ramach jednej bazy oraz wirtualne na poziomie ogólnopolskim i europejskim (Eeropeana), które może się odbywać w ramach współpracy z innymi bibliotekami,
- ułatwienie czytelnikom dostępu do najcenniejszych zasobów cyfrowych regionu, udostępnianych w jednym miejscu, za pomocą jednego interfesju,
- popularyzację cennych zbiorów, stanowiących dziedzictwo kulturowe oraz dorobek naukowy regionu,
- obniżenie kosztów związanych z digitalizacją (łatwość identyfikacji duplikatów publikacji cyfrowych na poziomie ZBC, ogólnopolskim i eropejskim), udostępnianiem, archiwizacją obiektów oraz utrzymaniem infrastruktury technicznej biblioteki cyfrowej.
2. Przy tworzeniu i publikacji zasobu cyfrowego ZPB współpracuje z:
- Federacją Bibliotek Cyfrowych (FBC), tworzącą sieć rozproszonych zasobów cyfrowych udostęnionych w polskich repozytoriach i bibliotekach cyfrowych,
- Poznańskim Centrum Superkomputerowo Sieciowym (PCSS) afiliowanym przy ICB PAN w Poznaniu (twórcą systemu dLibra i FBC),
- Centrum Kompetencji w zakresie digitalizacji zbiorów bibliotecznych funkcjonującym w Bibliotece Narodowej,
3. Współpraca i korzystanie z bezpłatnych usług oferowanych przez FBC zapewnia scalenie rozproszonych zasobów cyfrowych polskich bibliotek (obecnie 86 bibliotek - http://fbc.pionier.net.pl/owoc/list-libs ). FBC udostępnia portal (metawyszukiwarkę - http://fbc.pionier.net.pl/owoc ) w wersji polskiej i angielskiej, umożliwiającą jednoczesne przeszukiwanie zasobów wszystkich polskich bibliotek cyfrowych, w celu:
- lokalizacji obiektów cyfrowych,
- wykrywania istniejących duplikatów obiektów cyfrowych i zapobieganie ich powstawaniu w polskich bibliotekach cyfrowych i EUROPEANIE,
- przeglądanie planów digitalizacji wszystkich bibliotek, co znacznie ułatwia bibliotekarzom sporządzanie planów digitalizacji oraz ma bezpośredni wpływ na racjonalne wydatkowanie środków finansowych przeznaczanych na digitalizację zbiorów, zarówno w Polsce jak i Europie.
4. FBC oferuje również usługi sieciowe, zapewniające przekazywanie metadanych wszystkich polskich repozytoriów i bibliotek cyfrowych, zrzeszonych w FBC, do EUROPEANY oraz innych portali i baz danych, m.in. DARTEurope i ViFaOst (dla dysertacji i prac naukowych) oraz do WorldCat’a (poprzednio OAIster, obecnie nastąpiło połączenie OAIster z WorldCat), w związku z tym zasoby polskich bibliotek cyfrowych są dostępne w katalogu WorldCat.
5. Przystępując do FBC, Uczestnicy ZPB zapewnią więc przekazywanie i udostępnienie wszystkich zasobów ZBC „Pomerania” w Europeanie, katalogu WorlCat oraz innych europejskich i światowych portalach i bazach danych.
6. W ramach współpracy z Europeaną, na portalu Federacji Bibliotek Cyfrowych rozszerzono wyniki wyszukiwania o dane pochodzące z Europeany (np.: zapytanie „Chopin”), w związku z czym w wyniku wyszukiwania w rozproszonym zasobie cyfrowym otrzymujemy również informację o zbiorach dostępnych w Europeanie. Funkcja ta umożliwia również zlokalizowanie ewentualnych duplikatów oraz wirtualne komletowanie kolekcji, czasopism, wydawnictw wielotomowych.
7. Powyższe usługi umożliwiają bibliotekarzom kompletowanie, na poziomie ogólnopolskim i europejskim rozproszonego zasobu kolekcji, tomów, czasopism lub innych cennych, poszukiwanych przez czytelników zbiorów. Kompletowanie odbywa się poprzez uzuzpełnianie rozproszonego zasobu o brakujące numery, roczniki, tomy przez różne biblioteki, często oddalone od siebie o setki kilometrów.
8. Współtworzenie polskiego rozproszonego zasobu cyfrowego oraz europejskiego (EUROPEANA i innych portali i baz danych) wymaga wprowadzenia i przestrzegania, przez wszystkich uczestników ZPB, wspólnych zasad typowania zbiorów do digitalizacji i publikowania w ZBC poprzez wprowadzenie obowiązkowego:
- sprawdzania na portalu FBC, czy dany tytuł nie został już zdigitalizowany i opublikowany w innej polskiej bibliotece cyfrowej lub zagranicznej. Sprawdzanie to jest konieczne również ze względu na to, że ZBC „Pomerania" tworzona jest w sposób rozproszony, co oznacza, że każdy z Uczestników Porozumienia wprowadza do systemu własne obiekty cyfrowe i metadane za pomocą terminali systemu dLibra, zainstalowanych we własnej siedzibie, należy więc zadbać o to, aby nie występowały duplikaty w ramch ZBC "Pomerania",
- niezwłocznego umieszczanie opisów bibliograficznych (metadanych) dla wytypowanych i przekazanych do digitalizacji zbiorów w „Publikacjach planowanych" ZBC, w systemie dLibra.
9. Ponadto konieczne jest stosowanie, zalecanych przez Centrum Kompetencji w zakresie digitalizacji przy Bibliotece Narodowej, formatów opisu obiektów cyfrowych (DublinCore i Marc21), standardów dotyczących digitalizacji, formatów dla plików udostępnianych i archiwizowanych oraz wspónych ustaleń technicznych, merytorycznych i orgaznizacyjnych pomiędzy Uczestnikami Porozumienia.
Osiągnięcie drugiego celu zapewnia budowa portalu (metawyszukiwarki), który scali wszystkie elektroniczne zasoby informacyjne będące w posiadaniu lub tworzone przez biblioteki publiczne i naukowe regionu, udostępniając je w jednym interfejsie wyszukiwawczym –
RoKaBi.
1. Do zasobów przeszukiwanych za pomocą RoKaBi należą katalogi online, bibliografie regionalne i terytorialne, bibliografie prac naukowych, zasoby elektroniczne (w tym licencjonowane bazy danych, czasopisma elektroniczne i naukowe bazy danych takie jak EBSCO, Springer, Web of Sciece itp.) oraz Zachodniopomorska Biblioteka Cyfrowa Pomerania". Portal ten umożliwia czytelnikom przeszukanie wszystkich zasobów bibliotek jednocześnie i zlokalizowanie ich za pomocą jednego polecenia wyszukiwawczego.
2. Dla realizacji tak trudnego i skomplikowanego, ze względu na swój zasięg i różnorodność zasobów informacyjnych systemu, konieczne jest zastosowanie nowoczesnych rozwiązań informatycznych, stosowanych w bibliotekach zagranicznych. Do budowy portalu (metawyszukiwarki) wykorzystywany będzie system Matalib firmy ExLibris.
3. Za pomocą budowanego portalu można przeszukiwać zasoby informacyjne Szczecina – RoKaBiSz, regionu - RoKaBiRe (przesukuje zasoby regionu i Szczecina) oraz ogólnopolskie- RoKaBiNa (przeszukuje zasoby Szczecina, regionu, wybrane ogolnopolskie oraz ogólnodostępne zasoby światowe).
4. W celu ułatwienia dostępu do zasobów informacyjnych oraz cyfrowych dla czytelników własnej biblioteki, każdy z Uczestników Porozumienia może rozwijać własny portal umożliwiający wyszukiwanie wyłącznie w zasobach swojej biblioteki.
5. W celu udostępniania czytelnikom aktualnej i pełnej informacji, każdy z Uczestników Porozumienia dba aby czytelnicy otrzymywali zawsze aktualne wyniki wyszukiwania, w związku z tym, każdy nowy zasób informacyjny jest dołączany do odpowiedniego portalu RoKaBi, a wszystkie zmiany dotyczące komputerowych systemów bibliotecznych, adresów serwerów i portów są przekazywane do Zespołu Zarządzającego ZBC.
W celu poprawy dostępu do zasobów informacyjnych i obiektów cyfrowych dla wszytskich czytelników, oba systemy (ZBC "Ponerania oraz RoKaBi) posiadają wersję językową angielską i niemiecką, a ZBC "Pomerania" funkcjonuje rónież w domenie europejskiej: www. digitalpomerania.eu.
